नमस्कार शेतकरी मित्रांनो, आज आपण कापूस या पिकावरील विविध किडी व त्यावरील नियंत्रण हे बघणार आहोत. आपल्याला माहीतच आहे. कापूस पिकावरील दिवसेंदिवस वाढणाऱ्या किडी मुळे कापूस पीक घेण्यास अडचणी येत आहे. यात आपण प्रामुख्याने कापूस या पिकावरील ऑगस्ट मध्ये येणाऱ्या किडी व त्याचे व्यवस्थापन कसे करायचे ते बघणार आहोत.योग्य माहिती न मिळाल्यामुळे आपले पैसे तर खर्च होतातच. आणि पिकावरील किडी सुद्धा नष्ट होत नाही.चला तर मग आपण बघूया कापसावरील किडी व त्याचे व्यवस्थापन.
कापूस पिकावर किडी कपाशीवरील किडी
रस शोषण करणाऱ्या किडी
- बोंडआळी:ठिपक्याची बोंडआळी,हिरवी बोंडआळी,गुलाबी शेंद्री बोंडआळी.
- दुय्यम किडी:तंबाखू वरील पाणी खाणारी आळी,हिरवी उंटआळी,पाणी गुंडाळणारी आळी.
प्रामुख्याने रस शोषण करणाऱ्या किडी
- मावा
- तुडतुडे
- फुल किडे
- पांढरी माशी
- पिठ्या ढेकूण.
मावा
ओळख :
हा किडा हिरवा ते गडद हिरवा व आकाराने लहान असतो.त्याच्या मागील बाजूस पाटीवर दोन शिंगासारख्या नलिका असतात.
नुकसानीचा प्रकार
माव्याची प्रौढ व पिल्ले पानाच्या खालच्या बाजूने पोळ्या शेंड्यावर समूहाने राहुन त्यातील रस शोषण करून जातात.रस शोषलेली पाने मुरगळतात यामुळे झाडाची वाढ खुंटते.
प्रादुर्भावाचा कालावधी
मावा किडीचा प्रादुर्भाव हा पिकाच्या रोपा व्यवस्थेत आणि शेवटच्या अवस्थेत आढळतो. कोरडवाहू कपाशीवर सर्वसाधारणपणे जुलैच्या दुसऱ्या आठवड्यापासून हा दिसतो. सर्वात जास्त प्रादुर्भाव जुलै च्या शेवटच्या आठवड्यात ते ऑगस्ट दुसऱ्या आठवड्यापर्यंत दिसतो.
पोषक घटक
रिमझिम पाऊस आणि अधिक आर्द्रता या किडीच्या वाढीला पोषक असते. परंतु जोराचा पाऊस झाल्यास त्यांची संख्या कमी होते.
तुडतुडे
ओळख :
प्रौढ २ मि.मी. लांब, पाचरीच्या आकाराचे, फिकट हिरवे असून समोरच्या पंखाच्या कडेजवळ एक काळा ठिपका असतो. चालताना ते तिरके चालतात. हिवाळयामध्ये यांचा रंग थोडा लालसर होतो. अंडी लांबट, पिवळसर पांढरी असतात. पिल्ले पांढरट-फ़िकट हिरवे, पंखहिन असून ते तिरके चालतात.
नुकसानीचा प्रकार :
प्रौढ तुडतुडे आणि पिल्ले पानांच्या खालच्या बाजूने राहून त्यातील रस शोषण करतात.अशी पाणी प्रथम कडेने पिवळसर होऊन नंतर तपकिरी रंगाची होतात.
प्रादुर्भावाचा कालावधी
तुडतुडयाचा प्रादुर्भाव पीक १५ ते २० दिवसाचे झाल्यापासून ते बोड़े फुटेपर्यंत आढळून येतो. परंतु ऑगस्टचा दुसरा पंधरवाडा आणि सप्टेंबरचा पहिला पंधरवाडा या काळामध्ये सर्वात जास्त तुडतुडयांची संख्या आढळून येते.
पोषक घटक
तापमान वाढल्यास व सूर्यप्रकाश कमी असल्यास तुडतुड्यांचा प्रभाव वाढतो. तापमानाचे प्रमाण वाढणे व ढगाळ वातावरण या गोष्टी तुडतुड्याच्या वाढीस पोषक ठरतात.
फुलकिडे
ओळख :
प्रौढांची लांबी २ मि.मी. असून समोरील पंख दुभंगलेले असतात. रंगाने फिकट पिवळा किंवा तपकिरी रंगाचा दिसून येतो तर आकार लांबट असतो. अंडी पांढरट ते फिकट पिवळसर असून वरच्या बाजूस हे किंचित निमुळते असतात तर यांचा आकार चवळीच्या बियासारखा असतो. पिल्ले फिकट पिवळया रंगाची असतात. कोष पिवळसर तपकिरी रंगाचा असून, त्यावर डोळयांच्या जागी लाल रंग दिसून येतो.
नुकसानीचा प्रकार :
प्रौढ फुलकिडे आणि पिल्ले कपाशीच्या पानामागील भाग खरवडून त्यातून निघणारा रस शोषण करतात. प्रादुर्भावग्रस्त भागातील पेशी शुष्क होतात. तो भाग प्रथम पांढुरका आणि नंतर तपकिरी होतो.
प्रादुर्भावाचा कालावधी :
फुल किडे ऑगस्ट-सप्टेंबर मध्ये उग्ररूप धारण करतात.
पोषक घटक :
उष्ण व कोरड्या हवामानात फुलकिड्यांचे प्रजनन वाढते व जीवनक्रम कमी कालावधीत पूर्ण होतो व जास्त पिढ्या तयार होतात.ऑगस्ट-सप्टेंबर महिन्यात पावसाची जास्त कालावधीची उघडीप पडली तर मोठया संख्येत वाढतात.
गुलाबी / शेंदरी बोंडअळी
ओळख :
गुलाबी बोंडअळीचा जीवनक्रमात अंडी, अळी, कोष व पतंग या चार अवस्था असतात. पतंग करड्या तपकिरी रंगाचे असून समोरच्या पंखावर काळ पट्टे असतात. मागील पंख रुपेरी करडी असून कडांना झालर असते. अंडी आकाराने चपटी, लंबगोल असतात. रंगाने मोत्यासारखी चमकदार पांढरी असून पृष्ठभाग खडबडीत असतो.
नुकसानीचा प्रकार :
अंड्यातून निघालेली अळी ताबडतोब पाती, कळ्या, फुले व बोंडांना छोटे छिद्रे करून आत शिरते.प्रादुर्भावग्रस्त पाते,बोंडे गळून पडतात किंवा परिपक्व न होताच फुटतात व गळून गेलेली बोंडे सडतात.
प्रादुर्भावाचा कालावधी:
गुलाबी बोंड आळी चा प्रादुर्भाव ऑगस्टच्या सुरुवातीला फुलांमध्ये आणि नंतर ऑक्टोबरच्या पहिल्या आठवड्यापासून बोंडां मध्ये आढळून येतो.
पोषक घटक :
उष्ण व ढगाळ हवामानात थोडा पाऊस आल्यास आळीची वाढ झपाट्याने होते.
सद्यस्थितीतील कपाशीवरील कीड व्यवस्थापन
- तण व्यवस्थापन :
शेतीची कोळपणी व खुरपणी किंवा रासायनिक तणनाशकाचा वापर करून पिकाच्या सुरुवातीची आठ ते नऊ आठवडे तणांचे व्यवस्थापन करावे.
- पिवळे व निळे चिकट सापळे :
एक हेक्टर साठी पिवळे(15) व निळे (5) चिकट सापळे (1.5-1.0 फूट आकाराचे) पिक 20 दिवसाचे झाल्यावर लावावे.
- कामगंध सापळ्याचा वापर :
गुलाबी बोंड आळीच्या सर्वेक्षणासाठी पाचसापळे आणि पतंगांना सामूहिकरीत्या आकर्षित करण्यासाठी 20 सापळे प्रति हेक्टरी लावावे.
- पक्षी थांबे :
पक्षांना बसण्यासाठी 25 पक्षी थांबे प्रति हेक्टरी लावावे.त्यामुळे पक्षी त्यावर बसून शेतातील किडी टिपून खातील.
- किडीग्रस्त भाग काढून टाकणे :
प्रादुर्भावग्रस्त व गळलेली पाते, बोंड जमा करून नष्ट करावे.गुलाबी बोंडआळीग्रस्त डोम कळ्या तोडून आतील आळीसह नष्ट कराव्यात.
रासायनिक कीटकनाशकाचा वापर :
| कीड | कीटकनाशक | प्रमाण /10 लिटर पाणी |
| मावा,तुडतुडे,फुलकिडे | फ़्लोनीकॅमीड 50% डब्लुजी किंवा बुप्रोफेझीन 25% एससी किंवा टोलफेनपायरॅड 15% ईसी किंवा डायनोटेफुरोन 20% एसजी | 3 ग्रॅम 20 मिली 20 मिली 3 ग्रॅम |
| मावा,तुडतुडे,फुलकिडे,बोंडआळी | प्रोफेनोफॉस 50% ईसी किंवा फिप्रोनील 5% एससी | 20 मिली 30 मिली |
| फुलकिडे | स्पायनेटोरम 11.7% एससी किंवा फिप्रोनील 18.87% एससी किंवा फिप्रोनील 80% डब्लुजी | 8.4 मिली 10 मिली 1.5 ग्रॅम |
| तुडतुडे | अफिडोपायरोपेन 50 ग्रॅम/लि.डीसी किंवा क्लोथियानीडीन 50% डब्लुडीजी | 20 मिली 0.8 ग्रॅम |
महत्त्वाच्या सूचना :
- वरील प्रमाण साध्या पंपासाठी आहे. पेट्रोल पंपासाठी हे प्रमाण तीन पट वापरावे.
- कीटकनाशकाच्या डब्यावरील सूचना वाचून त्याचे पालन करावे व सुरक्षित हाताळणी व वापर करावा.
- एकावेळी एकच कीटकनाशकाची फवारणी करावी. कीटकनाशकाची मिश्रणे करू नये.
- फवारणीसाठी वापरण्यात येणाऱ्या पाण्याचा सामू 5-7 असावा.